چگونه از پایان‌نامه دفاع کنیم؟
به سلامتی پایان‌نامه‌تان را نوشته‌اید و استاد راهنما هم آن را تأیید کرده و الان آماده‌ی دفاع شده‌اید (اگر هنوز در مرحله‌ی تدوین پروپوزال هستید، این مطلب و اگر هنوز پایان‌نامه ننوشته‌اید این مطلب بیشتر برایتان مفید است). در زیر نکاتی را آورده‌ام تا به‌کمک آنها بتوانید یک ارائه‌ی خوب داشته باشید.
1) قبلاً از فرصت زمانی دفاع خود مطلع شوید (معمولاً این زمان برای مقطع کارشناسی 15 دقیقه، مقطع ارشد 30 دقیقه و مقطع دکتری 45 دقیقه است). عموماً برای توضیح هر اسلاید به یک دقیقه زمان نیاز دارید. بنابراین به تعداد لازم اسلاید آماده کنید و حتماً قبل از دفاع چندبار تمرین کنید تا از مدت زمان مجاز فراتر نروید. به یاد داشته باشید که جلسه‌ی دفاع جای آموزش دادن نیست! اگر مخاطبین شما موضوع را بلد باشند توضیح دادن شما فقط آنها را خسته و کسل می‌کند. اگر هم بلد نباشند، در این زمان کوتاه نمی‌توانند چیزی بیاموزند. بنابراین از شرح و بسط جزییات و روابط و فرمول‌ها و … بگذرید و کلیت را بیان کنید. می‌توانید در پاسخ به سوالات احتمالی داوران، از قبل اسلایدهای بیشتری آماده و آنها را Hidden کنید تا در صورت لزوم از آنها استفاده کنید.
یک بودجه‌بندی پیشنهادی زمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- 10% توضیح کلیت کار و ایده و مسأله
- 25% پیشینه
- 40% روش پیشنهادی
- 25% نتایج و بحث و تحلیل و جمع‌بندی
2) اسلایدها باید شماره‌گذاری داشته باشند و تعداد کل اسلایدها هم مشخص باشد (مثلاً اسلاید پنجم از یک مجموعه 20تایی اسلاید را 20/5 نامگذاری کنید). این کار به مخاطب شما کمک می‌کند با حوصله‌ی بیشتری به شما گوش کند.
3) اسلایدها باید طبق بخش‌های اصلی پایان‌نامه (مقدمه (شامل بیان مسأله، انگیزه‌ی پژوهش، هدف پژوهش، کاربرد پژوهش))، مرور پیشینه‌ی تحقیق، روش انجام پروژه، یافته‌ها و جمع‌بندی و پیشنهادهای آینده و مراجع) تهیه شده باشد. برای جذاب‌تر شدن اسلایدها می‌توانید فهرست مطالب را کنار یا بالای اسلایدها بیاورید و وارد هر بخشی می‌شوید، نام آن بخش را تغییر رنگ دهید. با توجه به محدودیت زمان، بیشتر روی روش انجام کار تز خودتان تمرکز کنید.
4) فهرست مطالب را فراموش نکنید.
5) پایین هر اسلایدی که مطالبی از مراجع دیگر را نشان می‌دهد، مرجع موردنظر را بیاورید و در انتها نیز مراجع مورد استفاده (یا اگر زیاد هستند بخشی از آنها) را فهرست کنید.
6) استانداردی برای اسلایدها وجود دارد که آن را 6 در 6 می‌نامند. یعنی در هر اسلاید حداکثر 6 تیتر و در هر تیتر حداکثر 6 کلمه باید استفاده شده باشد. بنابراین از آوردن متن‌های طولانی در اسلاید (که باعث می‌شود مخاطب به جای گوش دادن به شما، محو خواندن مطالب شود) جداً خوداری کنید و صرفاً روی نکات کلیدی تکیه کنید. از شکل و فیلم و انیمیشن و … برای درگیر کردن بصری مخاطب استفاده کنید.
7) در پایان ارائه مختصراً از استادان راهنما و مشاور و داوران و کسان دیگری که در انجام تز به شما کمک کرده‌اند (حتی دوستان و خانواده و … البته بدون زیاده‌روی!) قدردانی کنید.
8) پاورپوینت نرم‌افزار بسیار قدرتمندی است! از امکانات آن مانند انیمیشن و ترنزیشن و … استفاده کنید تا مخاطب را جذب ارائه‌ی خود کنید. از رنگ‌ها و تصاویر جذاب استفاده کنید تا مخاطب با علاقمندی همراه شما شود. یک نمونه اسلاید جذاب را اینجا ببینید (کامل نیست و فقط بخش‌هایی از آن برای نمونه آورده شده است).
9) آرام و خونسرد باشید. محکم صحبت کنید و تردید و دودلی به خود راه ندهید و از ارتباط چشمی با مخاطبان خود غافل نشوید. به یک جا (به خصوص زمین!!) خیره نشوید. به مخاطبان به‌صورت مساوی نگاه کنید و به آنها بفهمانید که درک آنها از موضوعی که ارائه می‌کنید برایتان مهم است.
10) اگر تز دونفره ارائه می‌کنید، مطالب را به‌صورت متناسب بین هر دو تقسیم کنید. یادتان باشد در پاسخ به سوالات داور، نمی‌توانید پاسخ را به نفر دیگر حواله کنید! هر دو باید به تمام بخش‌های پروژه تا حد معقول مسلط باشید.
11) به سؤالات داور با احترام و جدیت پاسخ دهید و از بحث کردن بپرهیزید. اگر جایی متوجه شدید اشتباه کرده‌اید، شجاعانه بپذیرید و در عین حال دلیل اشتباه خود را بیان کنید. اگر هم مطمئن هستید داور در اشتباه است و در عین حال اشتباهش را نمی‌پذیرد، بحث نکنید و قانع کردن او را به استاد راهنما یا مشاور بسپارید.
12) نیازی نیست به نقاط ضعف کار خود اشاره کنید مگر اینکه در مورد آن از شما سوالی پرسیده شود. در این صورت صادقانه پاسخ دهید و از طفره رفتن پرهیز کنید.
13) حتی‌الامکان پشت میز نایستید. از فضای مقابل مخاطبان استفاده کنید و کمی قدم بزنید و بر صحنه مسلط باشید. در عین حال از انجام کارهایی که حواس مخاطب را پرت می‌کند (مثل تکان دادن مفرط دست یا واکنش‌های عصبی) بپرهیزید. یادتان باشد هرگز به مخاطبان پشت نکنید!
14) خواندن از روی اسلایدها یا متن حس بدی به مخاطبان می‌دهد! از قبل مطالب را از بر کنید و در صورت نیاز یک یادداشت کوچک برای یادآوری همراه داشته باشید.
15) یادتان باشد همه چیز تحت کنترل شما نیست! اگر برق قطع شد یا سروصدایی مانع کار شما شد، خونسردی خود را از دست ندهید و در عوض از این فرصت برای مرور مطالب استفاده کنید.
16) فایل پایان‌نامه را آماده داشته باشید تا در صورتی که سؤالی از آن پرسیده شد بتوانید پاسخگو باشید.
17) فرم نمره را فراموش نکنید!
18) سعی کنید از این تجربه لذت ببرید!
با عرض سلام
ممنون از مطالب آموزنده ای که در این بخش قرار دادید.