چگونه پیشنهادیه بنویسیم؟

تهیه‌ی پیشنهادیه اولین گام یک تحقیق است که هرگونه اشتباه یا سهل‌انگاری در آن می‌تواند منجر به شکست پژوهش شود و در بسیاری موارد تبعات غیرقابل جبرانی (از جمله طولانی شدن زمان تحصیل و مشکلات زمان دفاع) را به دنبال دارد. در پیشنهادیه ادعاهایی مطرح می‌شود که در زمان دفاع از پایان‌نامه باید پاسخ تک‌تک آن ادعاها مشخص شده باشد. هرچقدر در زمان تدوین پیشنهادیه با دقت و جامعیت بیشتری عمل کنید و جزییات دقیق‌تری را بررسی نمایید، در زمان دفاع با مشکلات کمتری مواجه می‌شوید.

قبل از هر چیز، لطفاً‌ درست بنویسید! اولین حس خواننده‌ی پیشنهادیه شما، به لباسی برمی‌گردد که با رعایت کردن/نکردن نکات نگارشی به تن آن کرده‌اید. این برداشت اول را خراب نکنید! برخی نکات درست‌نویسی را اینجا آورده‌ام. نکته مهم دیگر، رعایت قالب استاندارد گروه یا دانشکده‌تان برای نگارش پیشنهادیه است. حتماً فایل قالب استاندارد را از سایت مرجع‌تان دریافت و مطابق آن نگارش پیشنهادیه را آغاز کنید. این مطالب هم می‌توانند مفید باشند:

• شیوه‌نامه نگارش دانشگاه اصفهان
• قالب پیشنهادیه دانشگاه اصفهان

هنگام نوشتن پیشنهادیه باید داستان خودتان از پژوهش را روایت کنید. هر مطلبی در این داستان جایگاه خودش را دارد که روایت آن در جای نابجا، به کل داستان شما لطمه می‌زند. به یاد داشته باشید این روایت باید مبتنی بر مراجع علمی به‌روز و معتبر باشد تا مورد پذیرش قرار گیرد.

• در بخش بیان مسأله، تعریف می‌کنید که مشکل چه بوده؟ چرا این مشکل مهم است؟ آیا تا الان راه‌حلی برای آن ارائه شده؟ اگر نشده چرا و اگر شده چرا لازم است که شما هم دوباره روی این موضوع کار کنید؟ در انتهای این بخش خیلی مختصر از راهکار مدنظر خودتان برای حل این مشکل یاد می‌کنید.
• در بخش پیشینه، روایت می‌کنید که چه کسانی در سال‌های اخیر روی موضوع مدنظر شما کار کرده‌اند و نتیجه کار آن‌ها چه بوده؟ در پایان این بخش باید عبارتی با این مضمون که: «طبق دانسته‌های پژوهشگر، تاکنون روی بخش … این موضوع با راهکار … کار نشده است» بیاد تا خواننده قانع شود که لازم است شما این خلأ را پر کنید.
• در بخش اهداف و سوالات (فرضیه‌های) پژوهش، باید بگویید که دنبال چه اهدافی به‌صورت موردی در تز هستید و چه سوالاتی را می‌خواهید پاسخ بدهید.
• در پایان هم راه‌حل مدنظر خودتان را با تفصیل بیشتر شرح دهید.

در تدوین پیشنهادیه، نکات زیر را در نظر بگیرید.
۱) عنوان: عنوان پیشنهادیه یا پایان‌نامه، پیشانی پژوهش و اولین گام علاقمند کردن دیگران به نتایج کار شما خواهد بود. معمولاً عنوان باید پاسخی به سؤال‌هایی مانند چه چيز، چه كساني، چگونه، كجا و چه زماني باشد. طول عنوان بستگی به مقطع تحصیلی شما دارد؛ قدر مسلم اینکه عنوان نمی‌تواند خیلی کوتاه باشد که کلّی بودن آن باعث ابهام شود (مثلاً طراحی بازی درمانی!). در پیشنهادیه‌های مربوط به مقاطع تحصیلات تکمیلی، معمولاً باید جزییات بیشتری در عنوان باشد که کار را دقیق‌تر و متمرکزتر کند؛ مثلاً در پژوهش‌های مداخله‌ای، جامعه آماری و روش مداخله و متغیرهای وابسته باید ذکر شود. دقت کنید عنوان روح حاکم بر روایت شما را تعیین می‌کند و بخش‌های مختلف پیشنهادیه مثل بیان مسأله و پیشینه و … باید همگی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم مربوط به کلمات کلیدی موجود در عنوان باشند.

۲) نوع تحقیق: سه نوع تحقیق معمولاً تعریف می‌شود که با توجه به ویژگی‌های پژوهش خود باید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید (بعضی پژوهش‌ها ممکن است در بیش از یک قالب بگنجد). این سه رده عبارتند از تحقیق کاربردی (حاوی نتایج عملی و راهکارها و شیوه‌ها و محصولات جدید با کاربردهای مشخص)، تحقیق نظری یا توسعه‌ای (شامل نظریه‌پردازی در علوم و فنون مختلف که به گسترش مرزهای دانش منجر می‌شود) و تحقیق بنیادین (که ویژگی‌های تحقیق نظری را دارد و نتایج آن در بررسی‌های میدانی نیز مورد تحلیل قرار می‌گیرد).

۳) کلیدواژه‌ها: وقتی شخصی می‌خواهد در مورد موضوع خاصی جستجو کند، معمولاً از کلمات کلیدی یا همان کلیدواژه‌ها استفاده می‌کند. برای اینکه نتایج پژوهش شما هنگام جستجو به‌راحتی در رده‌ی تحقیقات مرتبط جای بگیرد، باید کلیدواژه‌های ساده و روشن و کوتاه و کاملاً مرتبط با پژوهش خود را انتخاب کنید. کلیدواژه‌های خیلی کلّی (مانند پردازش تصویر) یا خیلی جزیی (مانند میکروکنترلر Atmega32) معمولاً انتخاب‌های خوبی نیستند (مگر در موارد خاصی که خود این کلمات گویای ارزش اصلی پیشنهادیه شما که آن را با پژوهش‌های دیگر متفاوت می‌کند، باشد.

۴) شرح و بیان مسأله‌ی پژوهشی: هر پژوهشی با مشاهده‌ی یک مسأله‌ی عینی یا ذهنی آغاز می‌شود. در این بخش از پیشنهادیه باید مسأله‌ای که در این پژوهش دنبال حل آن هستید را به‌صورت واضح بیان کنید. توجه کنید این مرحله «بیان مسأله» هست؛ یعنی خواننده را باید مجاب کند که پژوهش شما مفید و مسأله‌ی موردنظر آن واقعی و مهم است. بیان پیشینه پژوهش و راهکار پیشنهادی‌تان در حد چند جمله‌ی مختصر در ابتدا و انتهای این بخش می‌تواند مفید باشد.

۵) پیشینه تحقیق: به‌کمک منابع مختلف (کتب، ژورنال‌های تخصصی، مجموعه مقالات کنفرانس‌ها و …) هرآنچه مرتبط با موضوع پژوهش شماست را استخراج و به‌صورت خلاصه بیان کنید. جهت‌گیری این بخش باید به‌گونه‌ای باشد که با بیان ضعف‌های پژوهش‌های پیشین، مشخص شود مسأله‌ی موردنظر پژوهش همچنان مهم و مورد توجه است و ارائه‌ی راهکاری جدید برای آن ضرورت دارد. برای جستجوی پژوهش‌های پیشین، از کلیدواژه‌های پژوهش خود یا موارد نزدیک با آن‌ها استفاده کنید.

به این نکات در مورد مراجع توجه کنید:

• از منابع معتبر استفاده کنید (مجلات عمومی و وب‌سایت‌هایی مانند ویکی‌پدیا نمی‌توانند منابع مناسبی باشند).
• از مراجع جدید استفاده کنید تا پیشنهادیه شما بر اساس جدیدترین یافته‌های علمی و روش‌های کاربردی موجود باشد؛ به‌ویژه در مورد پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی این موضوع حائز اهمیت است؛ چون فاصله بین تدوین پیشنهادیه و نوشتن پایان‌نامه ممکن است چند سال باشد و اگر هنگام تدوین پیشنهادیه روی مراجع چند سال قبلش تکیه کنید، عملاً هنگام نوشتن پایان‌نامه مطالبی که پیشتر نوشته‌اید بی‌فایده است و باید دوباره از نو بنویسید.
• تعداد مراجعی که برای تدوین پیشینه از آن‌ها استفاده می‌کنید حداقل 10 تا 15 مرجع است و در پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی ممکن است به 20 تا 30 مقاله هم برسد.
• در مورد هر مرجع، نکات کلیدی مرتبط با تحقیق خود به همراه عکس‌های گویا و مناسب با شرح و ارجاع را در پیشینه بیاورید؛ مثلاً در مورد پژوهش‌های مداخله‌ای باید مواردی مانند جامعه آماری و طرح آزمایش، شرح مداخلات گروه‌های مختلف، ملاک‌های ورود و خروج پژوهش، متغیرهای وابسته و مستقل، نتایج و تفسیر آن‌ها را به‌صورت مختصر بنویسید.

موارد بعدی معمولاً به‌صورت لیست بیان می‌شوند.
۶) اهداف تحقیق: هر پژوهش شامل یک هدف کلی است که پاسخ دادن به مسأله‌ی اساسی پژوهش است. در کنار آن اهداف جزیی‌تری هم‌راستا با هدف اصلی و با فاصله‌ی معقول از آن نیز می‌تواند تعریف شود. مثلاً هدف کلی یک پژوهش می‌تواند «بررسی اثر بازی‌های موبایلی روی سلامت کودکان 6 تا 10 سال» و اهداف جزیی آن تعیین اثر این بازی‌ها روی پارامترهای مختلف سلامتی باشد. اهداف جزیی باید با توالي منطقي، جنبه هاي گوناگون مسئله را پوشش دهد. در مورد پژوهش‌های مداخله‌ای، باید اثر هرکدام از متغیرهای مستقل روی هرکدام از متغیرهای وابسته به‌صورت یک هدف ذکر شود.

۷) اهمیت و ارزش و ضرورت تحقیق: به‌صورت واضح و گویا توضیح دهید انجام این پژوهش چه مشکلی را حل می‌کند و حل نشدن این مشکل (یا حل شدن آن در چارچوب زمان-مکان-روش فعلی) چه تبعاتی دارد؟ چه ارزشی به مخاطب این پژوهش پیشنهاد می‌شود و ضرورت انجام این پژوهش برای او چیست؟ این پژوهش چه نکته‌ی بارزی دارد که آن را از پژوهش‌های پیشین متمایز کرده است.

۸) کاربرد نتایج تحقیق: ساده و روشن بیان کنید انجام این پژوهش چه کاربردهایی برای صنعت یا جامعه دارد یا کدام مشکلات و معضلات را حل می‌کند؟

۹) فرضیه‌ها یا سؤال‌های تحقیق: یکی از مهمترین بخش‌های پیشنهادیه است؛ در واقع پژوهش برای مشخص شدن پاسخ این سؤال‌ها انجام شود. تا حد امکان سعی کنید این بخش را با دقت و جزیی بنویسید و از نوشتن سؤال‌های کلّی و مبهم پرهیز کنید. فرضیه (یا گمانه) یک جمله‌ی خبری است که باید درستی آن در پژوهش مورد تحقیق قرار گیرد؛ مثلاً «انجام بازی‌های رایانه‌ای روی عارضه‌ی هتروفوریا اثر منفی دارد». سوالات یا فرضیه‌ها را بر اساس عنوان و نیز بخش اهداف به‌صورت جزیی بنویسید. به یاد داشته باشید در فصل 5 پایان‌نامه (بحث و نتیجه‌گیری) باید در مورد تک‌تک این سوالات و فرضیه‌ها بحث کنید و یافته‌های تحقیق خودتان در مورد آن‌ها و دلیل علمی پشتوانه آن را بنویسید.

۱۰) منابع و مآخذ: این بخش عموماً فهرست منابعی است که در بخش پیشینه‌ی پژوهش آمده است. از یک قالب استاندارد (مثلاً IEEE) استفاده کنید. حتماً در متن به تمام منابع ارجاع دهید. منابع باید معتبر و به‌روز باشند. افزونه‌هایی مانند EndNote می‌توانند در تنظیم و مرتب‌سازی و لیست کردن و ارجاع به منابع بسیار مفید باشند. اگر از وب‌سایتی به‌عنوان مرجع استفاده می‌کنید، باید آدرس کامل صفحه‌ای که از آن استفاده کردید (و نه فقط نام وب‌سایت) و همینطور تاریخ دسترسی به آن را با عبارت Available on … ذکر کنید.

تلاش کنید متن پیشنهادیه قوی و سلیس و خالی از اشکالات نگارشی و سجاوندی و نیز جمله‌بندی‌های ناقص یا خیلی طولانی باشد. در نگارش تمام مستندات علمی (از جمله پیشنهادیه) به لحن علمی پایبند باشید و از به کار بردن فعل‌های غیررسمی یا ژورنالیستی خودداری کنید.

به این نکات توجه کنید:

• تمام فرمول‌ها و شکل‌ها و جدول‌های پایان‌نامه باید دارای عنوان فارسی (به جز فرمول‌ها) و شماره‌گذاری و ارجاع در متن باشند و باید با شماره‌شان به آن‌ها ارجاع دهید؛ نه با عباراتی مانند فرمول قبل و شکل زیر و جدول بالا! عنوان شکل‌ها زیر آن و عنوان جداول بالای آن ذکر می‌شود.
• کیفیت شکل‌ها باید مناسب و اندازه‌ی آن‌ها معقول باشد.
• مراقب باشید عین متنی را از کتاب یا مقاله یا هر مرجع دیگری کپی نکنید! این کار تقلب علمی (plagiarism) است و شما را در معرض مجازات‌های حادّی قرار می‌دهد. اگر خواستید متنی را از منبعی استفاده کنید، حتماً باید جملات آن را به قلم خود بازنویسی کنید. در مورد سرقت علمی اینجا بیشتر بخوانید.
• مطلقاً از عین خروجی‌های نرم‌افزارهای مترجم مثل Google Translator استفاده نکنید. این کار علاوه بر اینکه به نوعی تقلب علمی است، متن شما را زشت و غیریکنواخت و ناخوانا می‌کند. می‌توانید خروجی مترجم را ببینید و بعد از فهم آن، به قلم خودتان بازنویسی کنید.
• به کار بردن فعل‌های اول/دوم شخص در متن‌های علمی پسندیده نیست و باید فعل‌های مجهول به جای آن استفاده شود. مثلاً به جای «در اين پروژه از زواياي متفاوت هوش شبكه را در نظر گرفته‌ايم. ما پروتكل‌ها، روش‌ها و ابزار خدمات‌رساني در شبكه‌هاي تلفني، موبایل (شبكه متحرك) و اينترنت را بررسي كرده‌ايم.» بنویسید «در اين پروژه از زواياي متفاوت هوش شبكه در نظر گرفته شده است. پروتكل‌ها، روش‌ها و ابزار خدمات‌رساني در شبكه‌هاي تلفني، موبایل (شبكه متحرك) و اينترنت بررسی شده است».
• از به کار بردن عبارات غیرعلمی (مانند پژوهش بسیار کامل، متأسفانه، خوشبختانه)، عبارات روزمره (مانند به سراغ این روش رفتیم) و عباراتی که اثبات آن‌ها سخت یا غیرممکن است (مانند بهینه‌ترین روش ممکن) خودداری کنید.
• توجه داشته باشید هر عبارتی که می‌نویسید باید پشتوانه علمی داشته باشد؛ وگرنه مورد اعتراض داور قرار خواهید گرفت!
• به‌جای کلمات انگلیسی، از معادل‌های فارسی استفاده کنید و در صورت لزوم معادل انگلیسی آن را به‌صورت زیرنویس بیاورید (حتی اسم اشخاص را به‌صورت فارسی‌شده بنویسید). استفاده از مخفف‌های انگلیسی شناخته‌شده در متن مانعی ندارد؛ اما بهتر است معادل کامل آن در زیرنویس آورده شود.
• معمولاً استاد راهنما تغییراتی که باید در متن بدهید را در مد Track Changes از منوی Review نرم‌افزار Word انجام می‌دهد تا بتوانید آن چیزی که قبلاً بوده را با چیزی که نظر استاد است مقایسه کنید. با کلیک راست روی هر تغییر (یا استفاده از گزینه‌های منوی Review) هرکدام را بسته به شرایط Accept یا Reject کنید.
• اگر کامنت‌هایی که استاد راهنما در نرم‌افزار Word روی متن‌تان گذاشته را اعمال کرده‌اید، آن را Resolve و اگر نیازی به توضیح است آن را Reply کنید.